داستان مرگ باز «لوند» در نطنز و ساختن گنبد باز
در شهرستان نطنز، در شمال اصفهان بر یک ارتفاع بلند گنبدی از دور قابل مشاهده ست که به آن «گنبد باز» میگویند.
درباره این گنبد و درباره باز «لوند» محبوب و معروفترین باز شکاری شاه عباس اول، افسانههای زیادی بر سر زبانهاست. اما معرفترین آن که خیلی هم مورد استناد و بازنشر قرار میگیرد و خالی از واقعیت است، ایناست که
در سفر شاه به این منطقه برای شکار، شاه ظرف آبی از جویی پر کرد تا بنوشد. اما به محض آنکه ظرف را بر لب خود نزدیک کرد، باز پرواز کرد و ظرف آب را ریخت. شاه دوباره ظرف را پر کرد و دوباره باز ریخت و وقتی این اتفاق برای بار سوم تکرار شد، شاه عصبانی شد و باز محبوب خود را کشت. اما پس از کشتهشدن باز، متوجه شد ماری در سرچشمه این جوی که شاه ظرف آب خود را از آن پر میکرد، زهر ریخته. شاه از کرده خود پشیمان شد اما پشیمانی سودی نداشت. بعد از آن دستور داد باز را بلندترین نقطه خاک کنند و روی آن هم گنبد بسازند.
اما این داستان یک افسانه و برساخته ذهن آدمهای علاقهمند به اینگونه خیالبافیهاست. چه آنکه زهر مار اصولا پس از نیشزدن و از طریق دندانهای این حیوان قابلیت ورود به بدن و مسموم کردن انسان را دارد، نه از طریق ریختهشدن در آب.
اما حقیقت داستان این گنبد و آن باز در کتاب زندگانی شاهعباس اول تألیف نصرالله فلسفی چنین آمده است که: شاهعباس برای شکار بیشتر به گیلان و مازندران و گرگان و خراسان و برای شکار پرندگان، به اطراف اصفهان و کاشان مثل لنجان و نطنز میرفت.
شاه بهشکار پرندگان علاقه زیادی داشت و صید پرندگان بیشتر بهوسیله بازهای شکاری صورت میگرفت و همه سال حکام ولایات از هرجا بازهای شکاری فراوان برای او میفرستادند.
گاهی فرستادگان مخصوصش از کشورهای بیگانه مانند روسیه و ترکستان بازهای شکاری جَلد و چابک بهایران میآوردند.
یکی از بازهای شکاری شاهعباس بازی بود معروف به باز «لَوَند» و این باز را بهعلت جَلدی و چالاکیاش بهاین نام میخوانده است.
شاه عباس صفوی، این باز بیباک چابک را از سایر بازها بیشتر دوست میداشت و بر حسب اتفاق، در سال ۱۰۰۱ هجری قمری، هنگامیکه از اصفهان بهقزوین میرفت، باز لوند در نزدیکی محله قصبه نطنز مرد و شاه به علت علاقه فراوانی که بهاین باز داشت فرمان داد تا برفراز کوهی برجی به یادگار آن بنا کردند و این برج که هنوز پا برجا است به «گنبد باز» معروف است.
لازم به یادآوری است که نگارنده کتاب زندگانی شاهعباس اول، موضوع باز لوند را از کتاب نقاوهالآثار ذکرالاخیار محمود ابن هدایت الله افوشتهای نطنزی، مورخ بزرگ زمان شاهعباس آورده است.
گنبد باز شکاری به شماره ۶۴۴ در تاریخ بیست و دوم فروردین سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.